Κώστας Κρυστάλλης

  Ο Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894), ο πιο αγαπημένος ποιητής της χώρας μας, γεννήθηκε στο Συρράκο της Ηπείρου το 1868 και ανήμερα τη Μεγάλη Πέμπτη, 22 Απριλίου του 1894, έκλεινε μια για πάντα το τόσο μαρτυρικό βιβλίο της ζωής του. Και την άλλη μέρα, Μεγάλη Παρασκευή, μαζί με τον πατέρα του και τους αδελφούς του, ο λαός της Άρτας, έπειτα από μια ομιλία του Μόραλη, συνόδεψε το ξόδι του ποιητή ως το κοιμητήρι της μικρής ηπειρωτικής πόλης. Ο Κρυστάλλης πια δεν υπήρχε.

  Τί είναι λοιπόν ο Κώστας Κρυστάλλης ;

  Ο Κωστής Παλαμάς είπε: "Ο Κρυστάλλης είναι ο ποιητής που βρίσκεται και που γίνεται λαός κι όχι ο λαός που βρίσκεται ή που γίνεται ποιητής" .

  Ο Κρυστάλλης είναι ο λιγερόφωνος τραγουδιστής που κίνησε από το Συρράκο της Ηπείρου αρματωμένος τη μικρή σιδερένια φλογέρα του για να τραγουδήση με στίχους ευωδιαστούς από θυμάρι του βουνού, την ξενητιά, τον έρωτα, την πατρίδα, το βουνό, τη ρεματιά, το θάνατο και τη ζωή. Είναι ο ποιητής που έγραψε με το αίμα τούς στίχους του κι ολόκληρη τη ζωή του. Είναι ο ποιητής "πούκλεισε στα στήθια του την Ελλάδα κι έννοιωσε όλα τα τρανά μεγαλεία της".

  Τα έργα του Κρυστάλλη είναι ένα κομμάτι Ελλάδας, ένα κομμάτι με βουνά, βράχους, δέντρα, νερά που κατρακυλούν, κοπάδια που βόσκουν κι ανθρώπους που μιλούν την αιώνια γλώσσα μας με καημό και σοφία, με πλαστηκότητα και χυμό, με αδρότητα και αμεσότητα, με φαντασία και σκέψη αδασκάλευτη, όπως στα χρόνια του Ομήρου, όπως σ' όλα τα χρόνια, όπου ο λαός έχει μείνει μόνος του και συνέχιζε με τα δικά του μέσα την έκφρασι της εθνικής ψυχής. Νάτος ο λαός αυτός που δουλεύει τη γης, που μας δίνει την τροφή, το γάλα, το κρέας, που μας δίνει τον στρατιώτη, που τέλος, μας δίνει τη γλώσσα του, δηλαδή τη γλώσσα μας, στην πιο επική της πραγματικότητα, στην ανεξάντλητη ζωγραφική της επικότητα.

  Ο Κρυστάλλης είναι σημαντικός πρόδρομος του σημερινού μας αγώνα, ένας ακραιφνής κι ηρωικός δημοτικιστής, ο μοναχός ίσως που στην εποχή του σήκωσε την πιο γνήσια κι αμόλευτη σημαία του. Ο Κρυστάλλης στον αγώνα αυτό, που δεν τον πρόλαβε στο φούντωμά του, δεν έφερνε ιδέες, δεν έφερνε συνθήματα. Μα αν δεν πρόλαβε να πάρη μέρος στον ιδεολογικό πόλεμο της γενιάς του, έφερε "πράγματα", κάτι πιο πολύ χρήσιμο από τις ιδέες. Κουβάλησε υλικό από τα βουνά της πατρίδας του, ογκόλιθους κατεργασμένους σε θαυμάσιους δεκαπεντασύλλαβους, μας έδωσε αφετηρίες και τέρματα, έφερε υλικό για να στηθούν τα κατοπινά γλωσσικά και λογοτεχνικά οδοφράγματα του δημοτικισμού, που πίσω απ' αυτά και μ' αυτά δώσανε τη νικηφόρα μάχη τους ο Παλαμάς, ο Πάλλης, ο Ψυχάρης, ο Εφταλιώτης και οι άλλοι. Ο Κρυστάλλης ήταν ένας πολεμιστής με έργα, ένας χτίστης γερός, ένας πρωτοθεμελιωτής της νέας μας λογοτεχνικής γλώσσας. Είχε μέσα του το δαιμόνιο του "γλωσσοπλάστη λαού", και όπως είπε ο Σ. Μελάς "το δημοτικό τραγούδι αδικεί τον Κρυστάλλη, διότι δεν μας αφήνει να ιδούμε έναν ατομικό καλλιτέχνη, που πάει να ξεπεταχτεί, να βρη την προσωπική του έκφρασι μέσα από τη ζωντανή λαογραφική ύλη, που χειρίζεται".
 
  Το 1890 εξέδωκε τα "Αγροτικά" και τα υπέβαλε στο Φιλαδέλφειο ποιητικό διαγωνισμό, όπου είχε υποβάλει και ο Κωστής Παλαμάς "Τα μάτια της ψυχής μου". Το βραβείο μοιράστηκε στη συλλογή του Παλαμά και τα "Ερείπια" του Ι. Πολέμη. Στον Κρυστάλλη απενεμήθηκε έπαινος. Τούτο του κακοφάνηκε. Η συλλογή του αυτή όμως έκαμε εντύπωσι στην Αθήνα τότε. Ήταν μια πνοή δροσερού "βουνήσιου αγέρα", και ο Β. Γαβριηλίδης έγραφε στην "Ακρόπολιν":

  "- Νά ένας που μας οδηγεί εις την φύσιν : Ο τραγουδιστής του Χωριού και της Στάνης, απλούς τραγουδιστής ο Κώστας Κρυστάλλης, χωρίς αξιώσεις ποιητού, ιερέως, σοφού καλλιτέχνου. Τίποτε, τίποτε. Ένας βιολιτζής. . " Και πιο κάτω :

  "- Η ποίησις πρέπει να είναι αλήθεια. Η ποίησις πρέπει να είναι ευμορφιά. Η ποίησις πρέπει να προξενεί ηθικάς συγκινήσεις. Η ποίησις πρέπει να εισδύη εις την καρδίαν του Έθνους....

to be continued...

Απόσπασμα από το βιβλίο του ΝΙΚΟΛΑΟΥ Β. ΛΩΛΗ 'ΗΠΕΙΡΩΤΑΙ ΠΟΙΗΤΑΙ - Ι. Βηλαράς-Γ. Ζαλοκώστας-Κ. Κρυστάλλης-Α. Πάλλης-Χ. Χρηστοβασίλης', ΑΘΗΝΑΙ 1967